翻译2.docx
《翻译2.docx》由会员分享,可在线阅读,更多相关《翻译2.docx(6页珍藏版)》请在冰豆网上搜索。
翻译2
Communicationinterculturelle2
Laculturechinoiseetlamodernisation
跨文化交际第二讲
中国文化与现代化
1.Laface,undéfautdesChinois?
LanotiondefacereprésenteundestraitslespluscaractéristiquesdesChinois.Lesauteursoccidentaux,quandilsabordentlescomportementsdupeupledumilieu,nemanquentpasdelamentionneretsefontsouventunplaisirderaconterdesanecdotesplusoumoinscaricaturales.MaisilpeutêtredélicatpourunChinoisd’enparleretdelarévélerauxétrangers,carpourcertains,ellerenvoieàundesdéfautsdesChinois.Eneffet,undictionnairechinoisladéfinitcomme« unevanitésuperficielle. »EnChine,nousavonspourprincipe« denepasétalerlesscandalesdefamilleenpublic »commel’exprimeundenosproverbesdontl’équivalentfrançaisest :
« ilfautlaversonlingesaleenfamille ».Nousvoicientrésd’embléedansunjeudeface.
Maisest-cequelafaceestvraimentundéfautdesChinois ?
Notreréponsevadanslesensdelanégation.E.Goffman,sociologueaméricainquis’estinspirédelanotiondefacechinoisepourfondersathéoriesurl’interactionsociale,ladéfinitcomme:
« lavaleursocialepositivequ’unepersonnerevendiqueeffectivementautraversdelaligned’actionquelesautressupposentqu’elleaadoptéeaucoursd’uncontactparticulier »(1974 :
9).Enfait,cettenotionconstituelefondementdelaculturechinoisequi,commetouteautreculture,nesauraitêtresoumiseàdesjugementsdevaleurcarunecultureasapropreraisond’être.Demêmequ’iln’yapasuneculturemeilleurequ’uneautre,iln’yapasdemauvaiseculture.Toutecultureestbonneensoidanslamesureoùellefaitfonctionnerunesociété,assureuncertainordresocialetorganiselescomportementsdesmembresd’ungroupedonné.Eneffet,lafaceestlacharpenteorganisatricedesinteractionssocialeschinoises.Y.T.Lin,chercheurchinois,affirmececilorsqu’ilyfaitréférence :
« Noustouchonslààl’aspectleplussubtiletleplusmystérieuxdelapsychologiesocialedesChinois.Bienqu’abstraiteetinsaisissable,elleconstitueunerèglesuprêmeextrêmementraffinée.Elleestleprincipedetouteinteractionsociale »(Lin,1990 :
183).Cettenotiondefaceesttellementimportantedanslaviechinoisequ’elleestdevenueuneévidenceinvisible.Etessayerdevoiroudemontrerl’invisibilitén’estpaschoseaiséenitoujoursagréable,caràencroireE.T.Hall :
« Ilestévidentqu’ilexisteuncode,maislaplupartdesindividusserebelleàl’idéedelerendreexplicite.Commel’inconscientdeFreud,l’inconscientculturelestsoigneusementcaché,etcommelespatientsdeFreud,noussommesàjamaismuspardesmécanismesquinepeuventêtreexaminéssansaideextérieure »(Hall,1979 :
151).Nousallonsnouslancerdansl’aventureconsistantàdévoilercequiestprofondémentcachédanslaculturechinoise.
2.Lestroisdimensionsdelafacechinoise
SivousdemandezàunChinoisdevousprécisercequeveutdireexactementlaface,vousrisquezdenepasobtenirderéponseimmédiate.Eneffet,malgrélaportéesocialeextraordinairedececoncept,ilestdifficiled’endonnerunedéfinitionprécise.AinsiquelefaitremarquerLin:
« Lesensdelafacen’estniàtraduireniàdéfinir.Lafacesemblereleverd’uneidéedeprestige,cequin’estpastoutàfaitexact;ellenes’achètepasmaisconfèreuneréellesplendeurauxindividus ;elleestabstraitemaiselleconstituequelquechosequeleshommessedisputentetunidéalpourlequeldesfemmesmeurent ;elleestinvisiblemaiselleexisteets’étaleauxyeuxdupublic »(1990:
183-184).Lecaractèreinsaisissableetmystérieuxdelafacenesauraitnousfairereculerdevantunepossibleexplication.Nousessayeronsdel’expliciteràl’aided’expressionsfigées,carselonnotrehypothèse,laface,entantquenormeculturelleetsocialefondamentaled’unesociété,doitserefléterdanslespratiqueslinguistiques.
Enfait,onpeutdistinguertroistypesdefacechinoise.Lepremier,représentéparlecaractère « 脸 »(lian),seréfèreàlaréputationmorale,c’est-à-direàlaqualitéqu’unindividudoitposséderpourêtreinsérédanslasociétéetquifaitpartieintégrantedesapersonnalité.Cettefacepeutêtreillustréeparlesexpressionscomme« 人人有脸,树树有皮 »(Renrenyoulian,shushuyoupi:
toutepersonneauneface,commetoutarbreauneécorce) ;« 丢脸 »(diulian:
perdrelaface) ;« 没脸见人 »(meilianjianren:
nepasavoirdefacepourseprésenterdevantquelqu’un) ;« 不要脸 »(buyaolian:
nepasvouloirdeface) ;« 给...丢脸 »(gei...diulian:
faireperdrelafaceàquelqu’un),etc.Cettepremièrefaceestindispensablepourvivredansungroupeets’enfairereconnaîtreparsesmembres.
Lesecondtypedeface,traduitparlescaractères« 面子 »(mianzi),désigneplutôtleprestigesocialquelasociétéreconnaîtàungroupeouàunindividu.Ilsemanifesteparunsuccèssocialliéàl’effortetàl’intelligenceetconstituel’environnementdelapersonnalitédel’homme.Onpeutretrouverlesensdecettefacedanslesexpressionssuivantes :
« 他的面子比我大 »(Tademianzibiwoda :
Safaceestplusgrandequelamienne) ;« 有头有面 »(youtouyoumian :
avoirdelaface) ;« 丢面子 »(diumianzi :
perdredelaface) ;« 给点面子 »(geidianmianzi :
donnerunpeudeface) ;« 死要面子 »(siyaomianzi :
demanderdelafaceàtoutprix) ;etc.Onvoitparlàquesilapremièredéfinitiondelafaceévoqueuneentitéplutôtabstraite,cesecondsensrenvoieàuneréalitéconcrète,cedonttémoignentlesverbesdesensconcretquil’actualisent :
elleestcommeunobjetqu’onpeutavoir,perdre,donner,demander.Elleestcommeunemédailled’orquel’onsedisputeaucoursdelaviesociale.
Letroisièmetypedeface,termeicitraduitpar « 面子 »(mianzi), « 人情 »(renqing)ouencore« 情面 »(qingmian)renvoieluiausentimentpersonnelissud’unerelationsociale.Ontrouvel’expressiondecettetroisièmefacedansdesformulescomme:
« 面子上过不去 »(mianzishangguobuqu :
nepaspouvoirdépasserlaface),« 不看僧面看佛面 »(Bukansengmiankanfomian:
Sivousneconsidérezpaslafacedumoine,considérezaumoinscelledubouddha) ; « 看在我的面子上,帮他一把吧 »(Kanzaiwodemianzishang,bangtayibaba :
Prenezencomptemafaceetdonnez-luiuncoupdemain).« 人情一把锯,你不来我不去 »(Renqingyibaju,nibulaiwobuqu:
Lafaceestcommeletravaildelascie,s’iln’yapasdepousséeversl’avant,ilnepeutyavoirdemouvementderetour),« 人情急似债,头顶锅儿卖 »[renqingjisizhai,toudingguoermai :
lesentimentpersonnelpressecommeladette,ondoittoutvendre(pourlapayer)],etc..Cettetroisièmefaceestlesignedel’établissement,dumaintienoudelaruptured’unerelationinterpersonnelle.Ellesanctionneouapprouvelescomportementsexpriméslorsdecetterelationetsetrouveàlabaseduréseaurelationnel quijoueunrôlesiimportantdanslasociétéchinoise.
Onvoitparlàquelafacechinoiseprésenteessentiellementtroisdimensions.Unaspectmoral,unaspectsocialetunaspectinteractionnel,quicorrespondentauxtroisdéfinitionsexpliquéesplushaut:
ladignitéhumaine,leprestigesocialetlesentimentpersonnel.Cestroisdimensionsdelafacesontétroitementcorrélatives,maisellesagissentàdesdegrésdiverssuivantlescirconstancesdel’interactionsociale:
lapremièrefaceenconstituelefondementetsanselleunsujetperdrajusqu’àsaqualitéd’interlocuteur ;ladeuxièmeestlecontenuoul’objectifdel’interaction,cequiengendrelarecherched’uneapprobationdelapartdel’autre,sinonsonadmiration ;latroisièmeestlefilconducteurdel’interaction,desortequesicefilestrompu,ilyarupturedel’échange,toutautantquerupturedelarelationelle-même.
Quandj’expliquecequ’estlafacedesChinois,jerecueillesouventdeuxtypesderéactions.LapremièrevientsurtoutdesFrançaisquisoupirent :
« C’estlourd,cettefacechinoise » ;ladeuxièmeémaneplutôtdesauditeurschinoisquidisent :
« Ca,c’estdelatraditionancienne».Pourtous,lafacesemblepeucompatibleaveclesdéveloppementsmodernes.Nousenvenonsiciaucœurduproblème :
lanotiondefacechinoisetrouvera-t-ellesaplacedanslamodernisation ?
Est-ellecondamnéeàdisparaître ?
3.Culturenationaleetchangement
Cesquestionsnousamènentenfaitàundébatplusgénéralportantsurlarelationentreculturenationaleetchangement.Toutsemodifiedanslasociété,etlechangementacquiertsouventunstatutdevaleur :
ilestbondechanger,devouloirchangeretd’aimerlechangement.Maistout,danslaculture,nesesoumetpasdelamêmemanièreàceprocessus.Silaculturedésigne,danssadéfinitionlarge,toutcequirésultedelacréationhumaine,ellerenvoieàdescontenusdifférents.SelonHall(inGautheyetXardel,1990 :
21-22),onpeutdistinguertroisniveauxdeculture :
leniveautechnique,leniveauformeletleniveauinformel.Leniveautechniqueestcomposéderèglesdefonctionnementexplicitescommelesloisd’unpays,lesinstructionstechniquesd’unmécanismeouencorelerèglementintérieurd’uneentreprise.Engénéral,desexplicationspeuventjustifiercesrèglestechniquesquisontrelativementaiséesàchanger,àladifférencedesrèglesinformelles.Leniveauformelestcomposéderèglesquisesituentàmi-cheminentrelesrèglesinformellesetlesrèglestechniquesetquisontdécodablesconsciemment.Ilpeuts’agirderèglesmoralesetderèglesdevieensociété.Cesdernièrespeuventêtreapprisesetsetransformentégalementplusfacilement.Quantauniveauinformel,ilestcomposédenormesconstituant,auregarddelaculture,lapartieimmergéedel’iceberg.Particulièrementnombreusesetsubtiles,ellessesituentàunniveauinconscient.Ils’agitparexempledevaleurset